ACELE KAMULAŞTIRMA DAVALARI
Acele Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma prosedürlerinin Bakanlar Kurulu Kararı ya da kanunlarda sayılan özel durumlarda hızlandırılarak yapıldığı kamulaştırma uygulamasına acele kamulaştırma denir. Başka bir anlatımla kamu yararının olduğu bazı acil durumlarda gecikmeye fırsat verilmeksiniz bilirkişi raporu düzenlenerek diğer işlemlerin kamulaştırma işlemlerinden sonra yapıldığı kamulaştırma türüne acele kamulaştırma denir.
Acele Kamulaştırma 2942 Sayılı Kamulaştırma Kanunu’nda düzenlenmiştir. 2942 Sayılı yasanın 27 maddesi metninde acele kamulaştırma;
“Acele kamulaştırma
Madde 27 – 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmak üzere ilgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın (Değişik ibare: 24/4/2001 – 4650/15 md.) 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilecek değeri, idare tarafından mal sahibi adına (Değişik ibare: 24/4/2001 – 4650/15 md.) 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilir. (1)
Bu Kanunun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrasında belirtilen hallerde yapılacak kamulaştırmalarda yatırılacak miktar, ödenecek ilk taksit bedelidir.”
şeklinde tanımlanmıştır. Acele Kamulaştırma normal kamulaştırmadan farklıdır. Acele Kamulaştırma da acil bir ihtiyaç olması sebebiyle rutin kamulaştırma prosedürlerinden çıkılarak kamulaştırma işlemi yerine getirilir.
Maddeye ayrıntılı şekilde irdelemek gerekirse;
Öncelikle Acele Kamulaştırmanın hangi şartlarda yapılabildiğine değinmek gerekir. Kanun burada iki durumdan bahsetmiştir. İlki 3634 Sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu uygulaması sebebiyle ihtiyaç duyulabilecek durumlarda milli müdafaa amacıyla kullanılmak üzere acele kamulaştırma yapılabilecektir. Fakat Acele Kamulaştırma işlemleri Bakanlar Kurulu kararı ile yapılabilir. Burada önemli olan husus kamulaştırma yapılacak yerin ülkenin güvenliği amacıyla işleme tabi tutulmasıdır. Bu amaçla yapılacak kamulaştırmalarda gecikmeler ciddi sorun yaratacağından devlet mülkiyet hakkına bu gibi özel durumlarda kanun ile kısıtlama getirmiş ve Bakanlar Kurulu’ndan karar alınması şartına bağlamıştır. İkinci durum ise özel kanunlarda belirtilen olağanüstü durumlardır. Kanun özel kanunlarda belirtilen olağanüstü durumlarda da acele kamulaştırma yapma yetkisini idareye vermiştir.
ACELE KAMULAŞTIRMA NASIL YAPILIR?
Acele kamulaştırmada aslında kamulaştırmaya yönelik tüm işlemler yapılmaktadır. Farkı ise bunların kamulaştırma işleminden sonra yapılması olmaktadır. Acele kamulaştırma da öncelikle 2942 Sayılı Kanunun 8. Maddesine göre oluşturulan Kıymet Takdir Komisyonu tarafından kamulaştırılacak yer için kıymet takdiri yapılacak ve kamulaştırma işlemi bu kıymet takdiri üzerinden kamuca sonlandırılacaktır. Kamulaştırmaya dair yapılması gereken işlemler ise “aciliyet” olması sebebiyle kamulaştırma işleminin yapılmasının akabinde yapılacaktır. Aslında burada yapılan işlem kamulaştırma bedelinin tespit edilmesi ve işlemin gerçekleştirilmesidir.
Acele kamulaştırma dava şeklinde görülecektir. Kamu mahkemeye başvurup yerin değerini tespit ettirip kamulaştırma kararı alacaktır. Mahkeme burada sadece bir tespit makamı gibi olmaktadır. Kamu yararının varlığına kanaat getirmesi ve Kıymet Takdir Komisyonu tarafından tespit edilen taşınmazın bedelinin taşınmazın malin sahibinin banka hesabına bloke edilmesi davanın kabulü için yeterlidir.
Acele Kamulaştırma davası bir nevi delil tespiti davasıdır. Davanın kabul edilmesi tapuda malik olarak kişinin değişmesine sebep olmayacaktır. Bu davanın kabulü ile idare orada kamu yararı olan işlemi yapabilecektir. Fakat işlemler sona ermeyecektir. Tıpkı normal kamulaştırma sürecindeki gibi işlemler aynen yapılacaktır. İdare öncelikle malın sahibi ile anlaşma yoluyla satın almayı deneyecektir. Bu işlemde uzlaşma olursa belirlenen bedel ödenerek kamulaştırma işlemi sonlandırılacaktır. Fakat uzlaşma sağlanamazsa idare tarafından ayrıca “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil” davası açılacaktır. Uygulamada bazı durumlarda idare işi sürüncemede bırakma amacıyla zaten kamu yararı olan acil konuyu çözdüğü için açmamaktadır. Bu durumda malın sahibi de bedelin tespitine yönelik bir tespit davası açabilecektir. Ayrıca makul sürede idare tarafından Bedel Tespiti ve Tescil davası açılmaz ise malın sahibi kamulaştırmasız el atma sebebiyle tazminat davası açma hakkına haiz olacaktır. Yerleşik yargı içtihatlarında belirtilen makul süre 6 aydır. Bu süre içerisinde idarenin tescil davası açması gerekmektedir.
ACELE KAMULAŞTIRMA NERELERDE YAPILIR?
Acele kamulaştırma yapılması için kamu yararı bulunması ve bu durumun acil olması gerektiğini belirtmiştik. Uygulamada bu kamu yararına mahkemelerin ve bakanların kurulunun bakış açısı daha çok ekonomik çıkar anlamında olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bu bakış açısıyla bu tür kararlar alınarak Anayasa’dan ve Uluslararası Sözleşmelerden kaynaklanan “Mülkiyet Hakkı”na dokunulamamaktadır. Oysa ülkemizdeki uygulamalara bakıldığında hükümetlerin ticari içerikli “Hes”, “Baraj Yapımı”, “Madencilik”, “Sanayi Bölgesi” gibi genel nedenlerle acele kamulaştırma yolunu sıkça kullandığı görünmektedir.
Acele kamulaştırma ortalama olarak yılda 40-50 arasında yapılmaktadır. Yapılan acele kamulaştırma işlemlerine baktığımızda ise “Karayolları Yapımı” en çok kullanılan acele kamulaştırma sebebi olduğu görünmektedir. Burada kamu yararı olsa da özellikle özelleştirilen ve yap-işlet-devret modeli ile ticari amaçlarla yapılan yollar açısından kamu yararının ne kadar olduğu konusu da hukuki olarak tartışmalıdır. Karayolları yapımından sonra en çok kullanılan acele kamulaştırma sebebinin “Kentsel Dönüşüm” olduğunu görmekteyiz. Özellikle büyükşehirlerdeki gecekondu şeklindeki yapılanmalar sebebiyle meydana gelen eksikliklerin giderilmesi amacıyla sıkça acele kamulaştırma işlemi yapılmaktadır. En çok acele kamulaştırma işlemi sebeplerinde üçüncü sırada ise HES yapımı gelmektedir. Son zamanlarda özellikle Karadeniz’de yapılan HES projelerinde bu yola sık sık başvurulmaktadır. Bu sebeplerin haricinde “Baraj Yapımı”, “Derelerin ve Dere Yataklarının Islah Edilmesi”, “Eğitim”, “Enerji”, “Maden Çıkarılması”, “Sanayi Bölgesi Yapılması” v.b nedenlerde acele kamulaştırma işlemleri yapılmaktadır.
ACELE KAMULAŞTIRMA DAVASI HANGİ MAHKEME DE AÇILIR?
Acele kamulaştırma davalarında yetkili mahkeme Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Yerin bedeline bakılmaksızın gayrimenkulün bulunduğu yer Asliye Hukuk Mahkemesinde davanın açılması gerekmektedir.
Avukat Arif BALTACI